چرا کشت غلات به صورت دیم در ایران طی 37 سال گذشته روند کاهشی داشته است؟

منتشر شده در جمعه, 14 مهر 1396 00:35

به طور کلی  طی 37 سال گذشته روند سطح زیر کشت آبی در حال افزایش و سطح زیر کشت دیم در حال کاهش بوده است. طی این سالها علیرغم بالاتر بودن سطح زیر کشت غلات دیم نسبت به غلات آبی، میزان تولید محصول دیم پایین تر از تولید محصول آبی بوده است. 

همان‏ طور که اشاره شد، زیرگروه غلات بیشترین سطح زیر کشت و در اکثر سالها بیشترین سهم از کل تولیدات محصولات زراعی را دارا بوده است. همچنین طبق نمودار شکل 1 بیشتر سطح کشت زیرگروه غلات، زیر کشت دیم بوده است، در حالیکه در تمامی بازه‏ ی 37 ساله مورد بررسی بیشتر از 70 درصد تولید غلات به کشت آبی تعلق داشته است (نمودار شکل 1). سطح زیر کشت غلات در دو نقطه در سالهای 78-77 و 87-86 کاهش شدید داشته است. با وجود کاهش سطح هر دو نوع کشت آبی و دیم، کشت دیم با کاهش 35- و 36- درصد در دو سال مذکور سهم بیشتری در این افت داشته است. بیشترین کاهش سطح زیرکشت آبی غلات نیز در سال 87-86 با کاهش 16- رخ داده است. به‏ طور کلی نوسانات کشت دیم بیشتر از کشت آبی بوده است. بیشترین تغییر مثبت و منفی سطح زیر کشت آبی به ترتیب 15 درصد (سال زراعی 61-60) و 16- درصد (سال زراعی 87-86) بوده است. درحالیکه این تغییرات برای سطح دیم 47 درصد (سال زراعی 88-87) و 36- درصد (سال زراعی 87-86) گزارش شده است. در مجموع طی سال 57 تا 78 سطح زیر کشت آبی در حال افزایش و کشت دیم در حال کاهش بوده است. با وقوع خشکسالی در سال 78-77، زمینهای زیر کشت دیم و آبی برابر شده ‏اند. اتفاقی که در سالهای 79-78 و 87-86 نیز تکرار شده است. به‏ طور کلی روند سطح زیر کشت آبی در حال افزایش و سطح زیر کشت دیم در حال کاهش بوده است. در ادامه و با بررسی موردی محصولات زیر گروه غلات به ‏ویژه گندم به عنوان غله‏ ی اصلی کشور، می‏ توان دریافت که سودآوری کم کشت دیم در واحد هکتار برای کشاورزان می ‏تواند علت کاهش سطح زیرکشت دیم بوده باشد.

شکل 1- سطح زیر کشت زیرگروه غلات به تفکیک کشت آبی و دیم

بررسی تولید غلات نشان می‏ دهد که بیشترین افت تولید در سال 87-86 با کاهش 49- درصدی روی داده است. در این سال، تولید آبی 39- درصد و تولید دیم 73- درصد کاهش داشته است. در سال زراعی 78-77 نیز 63- درصد افت تولید دیم مشاهده شده است، ولی میزان کاهش تولید آبی 8- درصد بوده است. در واقع همانطور که مشاهده می‏ شود تولید به شدت متأثر از سطح زیر کشت بوده است. به عبارتی در سالهایی که در نتیجه‏ ی کاهش بارندگی سطح زیر کشت کم شده است، کاهش تولید غلات (و همچنین سایر محصولات زراعی) نیز گزارش شده است. خشکسالی‏ های کم‏ اثرتر از سال 78 در سال های 67 و 75 نیز باعث شکست در روند صعودی تولید غلات شده است که بیشتر به دلیل افت تولید در کشت دیم بوده است. به‏ طور کلی روند تولید غلات تا سال 86-85 صعودی بوده است، به‏ طوریکه در این سال با ثبت 24 میلیون تن محصول، رکورد تولید غلات کشور شکسته شده است. اما بلافاصله با کاهش بارندگی در سال زراعی 87-86 و ثبت میانگین بارندگی 134 میلیمتر (شدیدترین خشکسالی 4 دهه‏ ی گذشته) تولید غلات حدود 50 درصد کاهش داشته است (شکل 2). این کاهش تولید در کنار مخارج کشت، اثر محسوسی نیز روی سودآوری داشته است. به‏ طوریکه در این سال کشاورزان کمترین میزان درآمد را داشته‏ اند. خشکسالی که تا حدودی هنوز ادامه داشته  و با وجود افزایش نسبی تولید از آن سال تاکنون، تولید غلات به وضعیت پیشین (روند رو به رشد) بازنگشته است. 

شکل 2- تولید زیرگروه غلات به تفکیک کشت آبی و دیم

لطفا برای کسب اطلاعات بیشتر و مطالعه مطالب قبلی سایت، کلیک کنید