زراعت سیب زمینی طی سالهای گذشته سودآوری پرنوسانی داشته است

منتشر شده در شنبه, 04 آذر 1396 21:53

با اینکه طی 37 سال گذشته، سیب زمینی بیشترین سطح زیر کشت را در زیر گروه سبزیجات داشته و روند تولید با ثباتی را طی کرده، به دلایلی مانند حساسیت ارقام بومی به بیماریهای ویروسی، واردات ارقام مقاوم به بیماری با نیاز آبی بالا از اروپا و وابستگی به نهاده های مختلف، سودآوری محصول تحت تأثیر نوسانات قیمت ارز و تلاطم بازار بوده است. 

بر خلاف سطح زیر کشت کل زیرگروه سبزیجات،‌ بررسی موردی محصولات روند پرنوسانی را نشان می‏دهد (شکل 1). کم نوسان‏ ترین محصول این زیرگروه پیاز است. روند صعودی سطح زیر کشت سیب زمینی وگوجه فرنگی پس از سال 87-86 متوقف شده و یا روند معکوس داشته است. در تمام بازه‏ ی زمانی 37 ساله مورد بررسی غیر از سالهای 87 تا 89، سیب زمینی بیشترین سهم سطح زیر کشت زیرگروه سبزیجات را در اختیار داشته است. در سه سال زراعی ذکر شده سطح زیر کشت سیب زمینی کاهش یافته و با سطح زیر کشت گوجه‏ فرنگی برابر شده است. اما تولید گوجه فرنگی از سال 84-83 از تولید سیب زمینی پیشی گرفته است. تولید پیاز طی 37 سال گذشته با شیب ملایمی در حال افزایش بوده است. تولید دو محصول اصلی سبزیجات یعنی گوجه فرنگی وسیب زمینی نیز با وجود نوسانات، در حال افزایش بوده است (جدول 1 و اشکال 2 و 3).

شکل 1- سطح زیرکشت سبزیجات در بازه ‏ی زمانی 37 ساله

جدول 1- متوسط و دامنه تغييرات سهم میزان تولید هر یک از سبزيجات به كل زیرگروه سبزيجات

*میلیون تن

شکل 2- درصد سهم تولید هر یک از سبزیجات از کل تولید زیرگروه سبزیجات

شکل 3- تولید سبزیجات در بازه ی زمانی 37 ساله

با وجود افزایش عملکرد (شکل 4) و نرخ خرید تضمینی، سود حاصل از زراعت سیب‏ زمینی نتوانسته هزینه‏ های آن را جبران کند (جدول 2). در واقع در بازه‏ ی 7 ساله مورد بررسی زراعت سیب زمینی، در بهترین حالت در سال 88-87 تنها 27 درصد هزینه‏ های کشت در هر هکتار جبران شده است (جدول 3). مشکل کشت و کار سیب‏ زمینی (تا حدودی مشابه چغندرقند)، آلودگی مزارع کشور به بیماری ویروسی و حساسیت ارقام بومیست. در نتیجه زراعت سیب زمینی به واردات ارقام مقاوم از شرکتهای اروپایی وابسته شده که اثر تغییرات بازار ارز روی اقتصاد سیب‏ زمینی را افزایش می‏دهد. واردات این ارقام سازگار با اقلیم پر آب اروپا، باعث شده است تأمین آب کافی برای آنها در مزارع ایران با مشکل مواجه شده و روند رو به رشد مساحت زمین‏های زیر کشت سیب‏ زمینی به ویژه از سال 87 به بعد با اخلال جدی مواجه شود. به ‏علاوه با افزایش هزینه ‏ها (تأمین نهاده ‏هایی مثل بذر، آب، کود و غیره)، قیمت خرید تضمینی نه تنها نتوانسته سودی برای کشاورزان به همراه داشته باشد، بلکه حتی هزینه‏ های تولید را هم جبران نکرده است. تطبیق سودآوری سیب‏ زمینی با تولید (شکل 5) نشان می‏ دهد که برخلاف روند با ثبات تولید سیب‏ زمینی، سودآوری آن نوسانات شدیدی را در بازه‏ ی زمانی 7 ساله مورد بررسی تجربه کرده است. همچنین داده‏ های جدول 1-30 نشان می‏ دهد که هرگاه قیمت خرید تضمینی افزایش داشته، مانع ضرردهی سنگین کشاورزان شده است. برای مثال طی سالهای 84 تا 87 که رشد هزینه ‏ها بیش از قیمت خرید بوده (با حفظ ثبات عملکرد) سودآوری منفی بوده، اما در سال بعد عدم رشد هزینه‏ تولید از یک سو و افزایش 1/4 برابری قیمت خرید از سوی دیگر، موجب شده که درآمد بیشتری حاصل شود. مشابه همین روند در فراز و نشیب بعدی نمودار شکل 5 (سالهای 88 تا 91) مشاهده می‏ شود. در واقع به‏ نظر می‏ رسد که سودآوری سیب‏ زمینی بیش از آنکه متأثر از شرایط زراعت باشد، تحت تأثیر تلاطم بازار و عدم کنترل مناسب قیمتها بوده است.

شکل 4- عملکرد سیب زمینی در هر هکتار طی بازه‏ ی زمانی 7 ساله

جدول 2- سودآوری هر کیلوگرم سیب‏ زمینی از سال 85-84 تا سال 91-90

*ریال

جدول 3- سودآوری هر هکتار سیب زمینی از سال 85-84 تا سال 91-90

 *ریال **کیلوگرم

شکل 5- تطبیق سودآوری زراعت سیب زمینی با سطح برداشت و تولید در بازه‏ ی زمانی 7 ساله