ذرت دانه ای تنها غله ایست که طی 37 سال گذشته همواره سودآوری خود را حفظ کرده است

منتشر شده در جمعه, 19 آبان 1396 20:24

ذرت دانه ای تنها غله ای است که در بازه ی 37 ساله مورد بررسی سودآوری منفی نداشته است و در بدترین حالت توانسته است 30 تا 40 درصد هزینه های تولید را جبران کند. علت آن استفاده از ارقام دارای عملکرد بالاست، اما چون ارقام مورد  استفاده نیاز آبی و تغذیه ای بالایی دارند، سطح زیر کشت تحت تأثیر شرایط اقلیمی قرار گرفته است. همچنین افزایش تورم اثر مستقیمی روی هزینه هایی مثل تأمین کود شمیایی و عملیات خاک ورزی (آماده سازی زمین) خواهد داشت.

چهارمین غله کشور نیز تا حدودی مشابه برنج به دلیل نیاز آبی بالا، بیشتر به صورت آبی کشت می‏شود. به‏ عبارتی سطح زیر کشت دیم سهم بسیار ناچیزی از کل سطح زیر کشت ذرت دانه ‏ای را شامل می‏شود. سطح زیر کشت این محصول از سال زراعی 70-69 تا 86-85 افزایش داشته است. اما پس از وقوع خشکسالی و کاهش منابع آبی در سال زراعی 87-86 سطح زیر کشت آبی و به تبع آن سطح زیر کشت کل، با کاهش 20 درصدی، بیشترین افت را در بازه‏ ی زمانی مورد بررسی نشان داده است. سپس با افزایش بارندگی در سال 89-88 روند سطح زیر کشت مجدداً صعودی شده است. اما در سال 93-92 سطح زیر کشت ذرت دانه‏ ای کاهش یافته است. با وجود آنکه میانگین بارندگی در این سال نسبت به سال قبل 20 میلیمتر کاهش یافته است (218 میلیمتر)، ولی باز هم نسبت به سال 91-90 (205 میلیمتر) بیشتر بوده است، ولی سطح زیر کشت ذرت دانه‏ ای در سال 93 نسبت به 91 حدود 20 درصد کاهش داشته است (شکل 1). 

شکل 1- سطح زیر کشت ذرت دانه‏ ای به تفکیک کشت آبی ودیم در بازه‏ ی زمانی 37 ساله

میزان تولید ذرت دانه‏ ای بیشتر متأثر از تولید در کشت آبیست. همان‏طور که در مورد سطح زیر کشت اشاره شد، در روند افزایش تولید نیز طی سال 86-85 یک کاهش شدید رخ داده است (شکل 2). بررسی عملکرد ذرت دانه‏ ای نشان می‏دهد که علت کاهش میزان تولید کل، کاهش یک تنی تولید ذرت در هر هکتار در هر دو نوع کشت آبی ودیم در این سال بوده است. به ‏طور کلی برخلاف سالهای 70 تا 85 که روند عملکرد کشت آبی با شیب ملایمی در حال افزایش بوده،‌ طی سالهای 86 تا 93 عملکرد کشت آبی با افت وخیزهای زیادی روبه ‏رو بوده است. با توجه به کاهش سطح زیر کشت ذرت دانه‏ ای و همچنین عملکرد در سال 87-86 (وقوع خشکسالی)، تولید نیز برای اولین بار طی سه دهه گذشته کاهش چشمگیری داشته است. پس از آن و در سال 90-89 مجدداً تولید به مسیر صعودی بازگشته است. اما در سال 93-92 مجدداً تولید کاهش یافته است. با توجه به اینکه در این سال عملکرد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است، می‏توان گفت کاهش سطح زیر کشت دلیل اصلی کاهش میزان تولید کل بوده است (شکل 3).

شکل 2- تولید ذرت دانه‏ ای به تفکیک کشت آبی و دیم در بازه‏ ی زمانی 37 ساله

شکل 3- عملکرد ذرت دانه ‏ای به تفکیک کشت آبی و دیم در بازه‏ ی زمانی 37 ساله

محاسبه سودآوری به ازای هر کیلوگرم ذرت دانه ‏ای طبق معادله نرخ سودآوری صورت گرفته است. همانطور که اشاره شد به دلیل سهم بسیار ناچیز کشت دیم، هزینه تولید فقط برای کشت آبی ذرت دانه ‏ای موجود بود و در نتیجه سودآوری هم فقط برای کشت آبی محاسبه شده است. همانطور که نمودار شکل 4 نشان می‏دهد، سودآوری ذرت دانه‏ ای از سال زراعی 85-84 تا 90-89 (حتی در خشکسالی مانند 87-86) در حال افزایش بوده است. در سال 88-87 با وجود افزایش قیمت تمام شده‏ ی هر کیلوگرم ذرت دانه‏ ای به‏ خاطر کاهش عملکرد و افزایش هزینه‏ های تولید (جدول 1)، قیمت خرید تضمینی بدون تغییر مانده است. در نتیجه سودآوری کشاورز به ازای هر کیلوگرم و هکتار کاهش یافته است. در سال بعد با وجود رشد هزینه‏ ها، به دلیل افزایش عملکرد و همچنین قیمت خرید تضمینی، سودآوری مجدداً افزایش یافته است. اوج سود زارعین ذرت دانه ‏ای در سال 90-89 بوده است که نه تنها تمام سرمایه ‏ی هزینه شده بازگشته است، بلکه به اندازه‏ ی 59 درصد هزینه‏ های تولید، سود خالص برای کشاورز به ارمغان آورده است. در واقع این وضعیت در بین محصولات زراعی ایران فقط در ذرت دانه ‏ای مشاهده شده است. اما در سال بعد، با افزایش نرخ ارز و افزایش بیش از دو برابری هزینه‏ ها در هر هکتار از یک سو و کاهش یک تنی عملکرد در هر هکتار از سوی دیگر، افزایش بی سابقه ‏ی قیمت تمام شده‏ ی هر کیلوگرم ذرت دانه‏ ای گزارش شده است (جدول 2). چون ذرت دانه‏ ای غله ‏ای با نیاز آبی و تغذیه‏ ای بالاست، افزایش تورم بر هزینه‏ هایی مانند تأمین کود شمیایی و عملیات خاک‏ورزی (آماده‏ سازی زمین) اثر مستقیم خواهد گذاشت. با این وجود، ذرت دانه‏ ای تنها غله‏ ایست که در بازه‏ ی زمانی 37 ساله‏ ی مورد بررسی، سودآوری منفی نداشته است و در بدترین حالت توانسته است 30 تا 40 درصد هزینه‏ های تولید را جبران کند.

شکل 4- تطبیق سودآوری ذرت دانه ‏ای با سطح زیر کشت و تولید از سال 85-84 تا سال 91-90

جدول 1- سودآوری یک کیلوگرم ذرت دانه ‏ای* در کشت آبی از سال 85-84 تا سال 91-90

* قيمت تمام شده يك كيلوگرم محصولات سالانه منتخب، بدون احتساب محصول فرعی است. **ریال

منبع: وزارت جهاد كشاورزی، دفتر آمار و اطلاعات

جدول 2- سودآوری یک کیلوگرم ذرت دانه ‏ای در هر هکتار کشت آبی از سال 85-84 تا سال 91-90

*ریال **کیلوگرم

منبع: وزارت جهاد كشاورزی، دفتر آمار و اطلاعات