طی سالهای گذشته، سودآوری کشت دیم سویا بیش از کشت آبی بوده است

منتشر شده در جمعه, 03 آذر 1396 23:17

بررسی وضعیت اقتصادی تولید سویا نشان می دهد بر خلاف شرایط حاکم بر زمین های کشت سویا که در جهت کاهش سطح برداشت دیم بوده است، سودآوری کشت دیم در واحد هکتار با روند منظمی در حال افزایش بوده است. در حالیکه در نقطه مقابل در کشت آبی سویا تقریبا در تمام سال های مورد بررسی سودآوری به ازای هر کیلوگرم منفی بوده است و در واحد هکتار هم در بهترین شرایط حتی نیمی از هزینه های تولید را هم جبران نکرده است.

کشت سویا از سه جهت دارای اهمیت است. این گیاه صنعتی علاوه بر اهمیت در صنعت روغن‏ کشی و صنایع غذایی، به‏ عنوان منبع پروتئین گیاهی نیز اهمیت زیادی در صنعت دامپروی دارد. سویا به دو شکل کنجاله و دانه ‏های روغنی درجیره غذایی دام و طیور جایگاه ویژه‏ ای دارد.

با شروع زراعت سویا در ایران طی دهه‏ ی 60، سطح زیر کشت سویا با وجود نوسانات شدید، تا سال 83-82 رشد داشته است. در سال 83-82 با رشد 157 درصدی کشت دیم و 19 درصدی کشت آبی، جهش 48 درصدی در سطح زمین‏های زیرکشت سویا اتفاق افتاده است. بعد از این سال، کاهش تدریجی سطح زیر کشت سویا آغاز می‏ شود. به ‏طوریکه مجموع مساحت زمین‏های زیر کشت کلزا از 92 هزار هکتار در سال 83 به 68 هزار هکتار در سال 93 رسیده است. دلیل عمده‏ ی این افت،‌ کاهش زمین‏های کشت دیم سویا بوده است. در سال 83 حدود 33 هزار هکتار از مجموع سطح زیر کشت سویا به‏ صورت کشت دیم و 58 هزار هکتار به صورت کشت آبی بوده است. در سال 93 کشت آبی سویا به بیش از 59 هزار هکتار رسیده است، در حالی‏که کشت دیم آن به کمتر از 9 هزار هکتار تنزل یافته است (شکل 1).

شکل 1- سطح زیر کشت سویا به تفکیک کشت آبی و دیم در بازه ‏ی زمانی 37 ساله

بررسی نمودار شکل 2 نشان می دهد که دلیل عمده‏ ی کاهش تولید سویا نیز افت تولید دیم آن بوده است. پس از سال 83-82 با وجود حفظ و حتی در برخی سالها افزایش تولید در کشت آبی (‌‏غیر از کاهش سال 89)، به ‏علت کاهش تولید دیم، شیب تولید کل نزولی شده است. از بررسی عملکرد سویا در واحد هکتار می‏ توان نتیجه گرفت که با وجود افت تولید در هر هکتار، دلیل اصلی کاهش تولید سویا، کاهش سطح زیر کشت این محصول (به‏ ویژه کاهش سطح زیر کشت دیم) بوده است. در طی سال زراعی 92-91 ثبات عملکرد هر دو نوع کشت آبی و دیم نتوانسته است مانع کاهش 16 هزار تنی (9- درصدی) تولید شود. نکته جالب توجه این است که تا قبل از سال 83-82 دره‏ های نمودار سطح زیر کشت سویا تقریباً با وضعیت بارندگی و شرایط جوی انطباق داشته است. اما با کاهش شدید سطح زیر کشت و تولید (به ویژه در کشت دیم) بعد از سال 83-82 روند زراعت سویا با فراز و نشیب کمی همراه بوده است. برای مثال در سال 87-86 نه تنها با وقوع شدیدترین خشکسالی کاهش چندانی در عملکرد اتفاق نیفتاده است، بلکه با افزایش حدود 12 درصدی سطح زیر کشت نسبت به سال قبل، افزایش تولید نیز مشاهده شده است (بر خلاف سایر محصولات زراعی). در این دوره با کاهش شدید سطح زیر کشت دیم، زراعت سویا به کشت و کار آبی وابسته شده است. بررسی نمودار شکل 3 نشان می‏ دهد که تفاوت چندانی بین عملکرد در واحد هکتار کشت آبی و دیم سویا وجود ندارد.

شکل 2- تولید سویا به تفکیک کشت آبی ودیم در بازه ‏ی زمانی 37 ساله

شکل 3- عملکرد سویا در واحد هکتار به تفکیک کشت آبی و دیم در بازه‏ ی زمانی 37 ساله

بررسی وضعیت اقتصادی تولید سویا نشان می ‏دهد که بر خلاف شرایط حاکم بر زمین‏های کشت سویا که در مسیر کاهش سطح زیر کشت دیم بوده است، سودآوری کشت دیم در واحد هکتار با روند منظمی در حال افزایش بوده است ( شکل 4). در حالیکه در نقطه‏ ی مقابل، در کشت آبی سویا تقریباً طی تمام سالهای مورد بررسی، سودآوری به ازای هر کیلوگرم محصول منفی بوده است (جدول 1). سودآوری در واحد هکتار نیز در بهترین شرایط، حتی نیمی از هزینه‏ های تولید در کشت آبی را نتوانسته جبران کند (شکل 5). با وجود رشد 45 درصدی تولید به علت افزایش 43 درصدی عملکرد در واحد هکتار، به‏ خاطر افزایش هزینه‏ های تولید تا حدود 3 برابر نسبت به سال پیش، کاهش سودآوری کشت آبی در واحد هکتار در سال 91-90 به بیشترین میزان رسیده است و در هر هکتار بیش از 960 هزار تومان خسارت به کشاورزان وارد شده است (جدول 2). این در حالیست که در همین سال، هزینه تولید در کشت دیم تا 2 برابر رشد داشته (رشد کمتر مخارج به دلیل کاربرد کمتر نهاده ‏های کشاورزی) که باز هم سودآوری حاصل 59 درصد هزینه ‏ها را پوشش می‏دهد (جدول 3). همین موضوع باعث شده که در سال بعد (92-91) قیمت خرید تضمینی هر کیلوگرم سویا به دوبرابر سال 91-90 یعنی 17000 ریال برسد.