نوسانات تولید حبوبات؛ متأثر از کم آبی، بیماریهای گیاهی و تورم
- منتشر شده در شنبه, 04 آذر 1396 16:47
در گروه حبوبات، نخود علاوه برآنکه در طب سنتی ایران به مصرف آن توصیه شده است، بیشترین سهم را نیز در سطح زیر کشت و تولید داراست. وابستگی تولید حبوبات به زراعت دیم و تأثیرپذیری این نوع زراعت از تغییرات جوی از سویی و کشت ارقام حساس به خشکی و بیماریهایی مانند برق زدگی و پژمردگی فوزاریومی و ویروسی و افزایش تورم از سوی دیگر، تولید، عملکرد و سودآوری این محصولات و به طور ویژه نخود را تحت تأثیر قرار داده است.
همانطور که در جداول و نمودارهای سطح زیر کشت (جدول 1 و شکل 1) و تولید (جدول 2 و شکل 2) حبوبات قابل مشاهده است، نخود به عنوان محصول عمده ی این زیرگروه شناخته می شود. بررسی سطح زیر کشت حبوبات نشان می دهد که روند سطح زیر کشت لوبیا و سایر حبوبات تقریباً ثابت و بدون تغییر بوده است. در حالیکه عدس به عنوان محصول دوم این زیرگروه همانند نخود، کاهش سطح زیر کشت را تجربه کرده است. البته کاهش سطح زیر کشت عدس دیرتر از نخود و در سال 87-86 همزمان با وقوع خشکسالی اتفاق افتاده است. کاهش سطح زیر کشت نخود از سال 75-74 (کاهش بارندگی) آغاز شده است. با بهبود شرایط جوی از سال 80-79 سطح زیر کشت کمی افزایش یافته است.
جدول 1- متوسط و دامنه تغييرات سهم سطح زیر کشت هریک از حبوبات به كل محصولات حبوبات
*هزار هکتار
شکل 1- سهم سطح زیر کشت هریک از حبوبات از کل محصولات حبوبات
جدول 2- متوسط و دامنه تغييرات سهم ميزان توليد هر یک از حبوبات از كل محصولات حبوبات
*هزار تن
شکل 2- سهم تولید هریک از محصولات حبوبات از کل محصولات حبوبات
شکل 3- نوسانات سطح زیر کشت حبوبات مختلف در بازه ی زمانی 37 ساله
از نظر تولید نیز نخود جایگاه اول را در زیر گروه حبوبات داراست. بررسی روند تولید نخود، دو شکاف عمیق را در سالهای 76-75 و 87-86 نشان میدهد (شکل 4). در واقع به علت وابستگی تولید حبوبات به زراعت دیم و تأثیرپذیری این نوع زراعت از تغییرات جوی، در دوره های خشکسالی که اوج آنها در سالهای مذکور رخ داده است، می توان به عدم به کارگیری راهکارهای افزایش دهنده ی عملکرد مانند استفاده از ارقام مقاوم به خشکی پی برد. همچنین صباغپور و همکاران، حساسیت ارقام مورد استفاده در مزارع نخود ایران را به بیماریهای برق زدگی و پژمردگی فوزاریومی و ویروسی گزارش کرده اند (صباغپور و همکاران، 1381). به طورکلی بررسی عملکرد 37 ساله نخود نشان میدهد که بر خلاف دیگر محصولات زراعی، هیچیک از دو نوع کشت آبی و دیم، افزایش عملکرد محسوسی طی سالهای مورد بررسی نداشته اند. به عبارت دیگر ارقام نخود اصلاح ژنتیکی شده ی مناسبی به کشاورزان معرفی نشده است.
بررسی نمودار روند تولید لوبیا به عنوان محصول دوم زیرگروه حبوبات نیز شکافهایی را نشان میدهد که نسبت به نخود باریکتر هستند (شکل 4). به عبارت دیگر پس از افت تولید، بلافاصله تولید در سال بعد به مسیر خود بازگشته است. با وقوع خشکسالی شدید در سال 87-86 جبران تولید لوبیا بر خلاف سه دهه ی گذشته، کندتر اتفاق افتاده است. تولید عدس نیز پس از کاهش در سال 87-86، تا سال 93-92 روند کاهشی داشته است.
شکل 4- تولید محصول حبوبات مختلف طی بازه ی زمانی 37 ساله
بررسی عملکرد نخود نشان می دهد که در سال 87-86 عملکرد در واحد هکتار افزایش داشته است (شکل 5). همچنین به علت کاهش هزینه های تولید در هر هکتار، سود خالص مناسبی به خصوص در کشتهای آبی گزارش شده است. در واقع کاهش تولید در سال 87-86 ناشی از کاهش سطح زیر کشت نخود به علت خشکسالی بوده است. افزایش ناگهانی تورم در سال زراعی 91-90 بیشترین میزان تأثیر سوء را بر زراعت نخود داشته است. در این سال در هر هکتار کشت آبی خسارتی حدود 2 میلیون تومان به کشاورزان وارد شده است. این خسارت شدید با وجود کاهش نه چندان زیاد عملکرد (حدود 0/8 نسبت به سال قبل)، ناشی از افزایش بیش از 4 برابری هزینه ها در هر هکتار و در نتیجه افزایش قیمت تمام شده ی هر کیلوگرم محصول بوده است. خسارت در کشت دیم به علت افزایش 1/3 برابری هزینه ها، بسیار کمتر و در حدود 100 هزار تومان در هر هکتار بوده است. در واقع می توان گفت یک عامل منفی مؤثر بر کشت نخود علاوه بر خشکسالی، تورم کنترل نشده و عدم رشد متناسب قیمت خرید همراه با تورم بوده است (جداول 3 تا 5 و نمودار شکلهای 6 و 7).
شکل 5- عملکرد نخود به تفکیک کشت آبی و دیم در بازه ی زمانی 37 ساله
جدول 3- سودآوری نخود از سال 85-84 تا سال 91-90
*ریال
جدول 4- سودآوری هر هکتار نخود در کشت آبی
*ریال **کیلوگرم
جدول 5- سودآوری هر هکتار نخود در کشت دیم
*ریال **کیلوگرم
شکل 6- تطبیق سودآوری نخود در کشت آبی با سطح زیر کشت و تولید در بازه ی زمانی 7 ساله
شکل 7- تطبیق سودآوری نخود در کشت دیم با سطح زیر کشت و تولید در بازه ی زمانی 7 ساله