پنبه؛ دارای بیشترین سطح زیر کشت گیاهان صنعتی

منتشر شده در سه شنبه, 23 آبان 1396 22:35

پنبه در بین گیاهان صنعتی بیشترین سطح زیر کشت را به خود اختصاص داده است. با این وجود طی سالهای گذشته، سطح زیرکشت و تولید پنبه نوسانات زیادی داشته و به طور کلی روند نزولی داشته است.

با وجود اینکه پنبه بیشترین سهم سطح زیر کشت محصولات صنعتی (31 درصد) را در اختیار دارد (جدول 1 و شکل 1)، غیر از سالهای 75-72 که اوج کشت پنبه در کشور بوده، روند سطح زیرکشت پنبه سیر نزولی داشته است (شکل 2). کاهش سطح زیر کشت دیم از سال 75-74 با افت 47 درصدی آغاز شده است و پس از این سال مساحت 28 هزار هکتاری کشت دیم، به کمتر از 2 هزار هکتار در سال 93-92 رسیده است. روند نزولی سطح زیر کشت پنبه تا آنجا بوده است که در سال 93-92 با رسیدن به 84 هزار هکتار، کمترین سطح زیر کشت محصول پنبه طی 37 سال گذشته گزارش شده است. بیشترین سطح زیر کشت پنبه در سال 75-74 بوده که 320 هزار هکتار از اراضی، پنبه کاری شده است. بیشترین سطح زیر کشت پنبه متعلق به کشت آبیست که در سال 91-90 با کاهش 35- درصدی، افت چشمگیری نسبت به سال قبل داشته است.

جدول 1- متوسط و دامنه تغييرات سهم سطح زیر کشت هريك از محصولات صنعتی به كل

*هزار هکتار

منبع: بررسی آمار سطح زیر کشت و میزان تولید 36 ساله محصولات زراعی کشور

و آمارنامه وزرات جهاد کشاورزی سال 93-92

شکل 1- سهم سطح زیر کشت هر یک از محصولات صنعتی از کل سطح زیر کشت محصولات صنعتی

شکل 2- سطح زیر کشت پنبه به تفکیک کشت آبی و دیم در بازه ‏ی زمانی 37 ساله

جدول 2- متوسط و دامنه تغييرات سهم ميزان توليد هريك از محصولات صنعتی از كل محصولات صنعتی

*هزار تن

منبع: بررسی آمار سطح زیر کشت و میزان تولید 36 ساله محصولات زراعی کشور

و آمارنامه وزرات جهاد کشاورزی سال 93-92

شکل 3- درصد سهم تولید هر یک از محصولات صنعتی از تولید کل محصولات صنعتی

نمودار شکل 4 نشان دهنده‏ ی انطباق روند نزولی سطح زیر کشت و تولید پنبه (جدول 2 و شکل 3) است. در واقع غیر از سالهای 75-72 تولید پنبه در مسیر کاهش بوده است. میزان تولید محصول از 450 هزار تن در سال 75-74 به 180 هزار تن در سال 93-92 رسیده است.

شکل 4- تولید پنبه به تفکیک کشت آبی و دیم در بازه‏ ی زمانی 37 ساله

بررسی عملکرد کشت آبی پنبه در واحد هکتار نشان می‏دهد که غیر از کاهش چشمگیر در دو سال 87-86 و 91-90 (سالهای کاهش بارندگی)، روند تقریباً ثابتی داشته است. البته در سالهای 78 و 79 که میزان بارندگی از سال 91 هم کمتر بوده است، این مقدار کاهش عملکرد مشاهده نشده است. در مقابل، عملکرد کشت دیم به دلیل وابستگی به نزولات آسمانی، نوسانات زیادی داشته است. در واقع با کاهش زمین‏های زیر کشت و عدم رشد عملکرد در واحد هکتار و حتی کاهش آن، تولید پنبه درکشور به کمتر از سال زراعی 60-59 رسیده است. طی بازه‏ ی زمانی مورد بررسی، با وجود روند تقریباً صعودی عملکرد، مقدار تولید به علت کاهش سطح زیر کشت کاهش داشته است (شکل 5).

شکل 5- عملکرد پنبه به تفکیک کشت آبی و دیم در بازه‏ ی زمانی 37 ساله

با توجه به سهم ناچیز زراعت پنبه دیم و عدم آمار مربوط به قیمت تمام شده‏‏ ی آن،‌ محاسبات سودآوری بر اساس زراعت پنبه آبی صورت گرفته است. سودآوری یک کیلوگرم پنبه (بر اساس معادله نرخ سود آوری) از سال زراعی 85-84 تا 90-89 روند صعودی داشته است. در سال 91-90 با افزایش شدید قیمت تمام شده ‏ی یک کیلوگرم پنبه، سودآوری افت پیدا کرده است (جدول 3). بررسی سودآوری در هکتار (‌جدول 4) نشان می ‏دهد که در سال زراعی 89-88 با وجود افزایش سود به ازای یک کیلوگرم محصول، سودآوری در هکتار به علت کاهش عملکرد نصف شده است. در سال زراعی 90-89 با افزایش عملکرد و قیمت تضمینی و همچنین عدم افزایش هزینه ‏های تولید، سودآوری در هر هکتار به حدود 5 برابر سال قبل رسیده است (شکل 6). اما در سال 91-90 همزمان با افزایش نرخ ارز و افزایش هزینه‏ های تولید و کاهش عملکرد، سودآوری در هکتار به حدود 20 درصد سال قبل رسیده است. این درحالیست که سودآوری به ازای یک کیلوگرم محصول نسبت به سال 90-89 تغییر زیادی نداشته است. در سال 91-90 به علت افزایش شدید هزینه ‏های تولید، سود ناشی از زراعت پنبه تنها 11 درصد هزینه‏ های کشاورزان را جبران کرده است.

جدول 3- سودآوری هر کیلوگرم پنبه در کشت آبی* 

*قيمت تمام شده يك كيلوگرم محصولات سالانه منتخب، بدون احتساب محصول فرعی است. **ریال

منبع: وزارت جهاد كشاورزی، دفتر آمار و اطلاعات

جدول 4- سودآوری هر هکتار پنبه در کشت آبی

*ریال **کیلوگرم

منبع: وزارت جهاد كشاورزی، دفتر آمار و اطلاعات

شکل 6- سودآوری یک کیلوگرم پنبه در کشت آبی از سال 85-84 تا سال 91-90