عوامل مؤثر بر سیر صعودی و نزولی کشت کلزا در ایران

منتشر شده در جمعه, 03 آذر 1396 17:24

روند کشت و تولید کلزا در ایران به شدت تحت تأثیر خشکسالی قرار گرفته است. با وجود ثبات تقریبی عملکرد در هکتار، سطح زیر کشت و تولید کلزا، پس از وقوع خشکسالی بزرگ کاهش یافته و مجددا افزایش نیافته است. وابستگی زیاد کشت و تولید کلزا به منابع آبی، ناشی از استفاده از بذور ارقام حساس به کم آبیست که با شرایط اقلیمی ایران مطابقت ندارند. 

کلزا از مهم‏ترین دانه ‏های روغنی حال حاضر جهان است. کشت کلزا به عنوان یکی از مهمترین گیاهان صنعتی در ایران از سال 77-76 با رشد سریعی آغاز شده است. در ابتدا کل مساحت زمین‏های زیر کشت کلزا 2893 هکتار بوده که این میزان در سال 86-85 به 169 هزار هکتار رسیده است. پس از این رشد سریع، در سال زراعی 87-86 با وقوع شدیدترین خشکسالی طی 37 سال گذشته، مساحت کل زمین‏های زیر کشت کلزا رو به کاهش گذاشته است. در این سال به دلیل کمبود منابع آبی از زمین‏های زیر کشت دیم حدود 44 درصد و درمورد کشت آبی حدود 26 درصد کاسته شده است. به طوریکه در سال 93-92 سطح برداشت کلزا به 81 هزار هکتار رسیده است. در ابتدا عمده زمین‏های زیر کشت کلزا از نوع دیم بوده ولی پس از سال 87-86 سهم کشت آبی از کشت دیم بیشتر شده است (شکل 1).

شکل 1- سطح زیر کشت کلزا به تفکیک کشت آبی و دیم در بازه‏ ی زمانی 17 ساله

روند تولید کلزا نیز از الگوی سطح زیر کشت آن پیروی می‏ کند. به‏ عبارتی زراعت کلزا به دو بخش سال زراعی 86-85 و سالهای پس از آن قابل تقسیم است. بررسی نمودارهای اشکال 1 و 2 نشان می‏ دهد که در سال 86-85 هر دو مورد سطح زیرکشت و تولید در اوج خود قرار داشته ‏اند. در واقع با توجه به ثبات تقریبی عملکرد در هکتار کلزا،‌ علت کاهش تولید آن پس از سال 86 را می توان کاهش سطح زیر کشت در هر دو نوع کشت آبی و دیم عنوان کرد. برای مثال علت کاهش 40 درصدی تولید در سال 87-86 نسبت به سال قبل  را می‏ توان تنها وقوع خشکسالی و کاهش 20 درصدی عملکرد ذکر کرد (شکل 3). در همین سال حدود 26 درصد زمین‏های زراعی نیز از زیر کشت کلزا خارج شده ‏اند، روندی که حتی پس از سال 87 و بهبود نسبی بارندگی نیز به شرایط صعودی سابق بازنگشته است.

شکل 2- تولید کلزا به تفکیک کشت آبی ودیم در بازه ‏ی زمانی 17 ساله

شکل 3- عملکرد کشت آبی ودیم کلزا در واحد هکتار در بازه ‏ی زمانی 17 ساله